صفرتا صد گلخانه

با توجه به اهمیت گرده‌افشانی در گیاه گوجه‌فرنگی، لازم است پس از گلدهی، روزانه به مفتول‌های حایل ضربه زده شود تا بر اثر ارتعاش ایجاد شده در گیاه، گرده در محیط پخش شده و عمل لقاح تسهیل گردد.
یکی دیگر از اقداماتی در مرحله داشت لازم است انجام گیرد، هرس است. حذف برگ‌های پیر و بیمار، هرس ساقه‌های اضافی و هرس میوه‌ها به سبب مشکل بازارپسندی یا خلل در روند میوه‌رسانی گیاه از جمله هرس‌های لازم در گلخانه هستند که بسته نوع گیاه و شرایط رشد در فواصل زمانی مختلف تکرار می‌شود (شکل 2-10).

2-4. عملیات برداشت و پس از برداشت
همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، برنامه‌ریزی کشت باید به گونه‌ای باشد که محصول در سودآورترین بازه زمانی برداشت شود. امّا، با این برنامه‌ریزی، الزاماً موفقیت در فروش تضمین نمی‌گردد.
قبل از برداشت لازم است پایشی از وضعیت کلی محصول انجام گیرد و بازارپسندی آن ارزیابی شود. یکی از اقدامات ضروری پس از برداشت، جداسازی محصول مرغوب از نامرغوب است.
باید بسته‌بندی مناسبی هم از لحاظ ظاهری و هم از لحاظ ظرفیت، کیفیت و قیمت انتخاب گردد. برای ایجاد بازار فروش پایدار، بهتر است بسته‌بندی‌ها با برچسب نام تجاری شما ارائه شوند تا مصرف‌کننده، پس از حس اعتماد به محصول، در فروشگاه‌ها به دنبال محصول شما باشد. ارائه اطلاعات تماس در ذیل برچسب می‌تواند به بهبود بازار محصول کمک شایانی نماید.
ایجاد انبار خنک یا حتی سردخانه در نزدیکی گلخانه می‌تواند به حفظ کیفیت محصول برداشت شده کمک نماید. باید توجه نمود که حمل اصولی بسته‌ها و جلوگیری از صدمه دیدن محصول بر اثر فشار، ارتعاشات خودرو یا دمای زیاد محفظه جابجایی، می‎تواند بازارپسندی محصول را تضمین کند.

3. ملاحظات گلخانه‌داری
موفقیت در کشت نیازمند کسب دانش و تجربه زراعی است. امّا، ذکر این نکته ضروری است که صرفاً با دانش و تجربه زراعی نمی‌توان گلخانه‌دار موفقی بود.
علاوه بر عملیات زراعی، لازم است نسبت به دیگر مسائل نیز رسیدگی شود که در ادامه تشریح خواهد شد.

3-1. رعایت قرنطینه
بهترین راه مبارزه با علف هرز، آفات و عوامل بیماری‌زا قرنطینه اصولی و مداوم گلخانه است. لازم است:
ورود هر گونه نهاده‌ای اعم از خاک، کود دامی، بذر و نشاء با کنترل کامل صورت گیرد.
ورود و خروج افراد با رعایت اصول بهداشتی باشد.
لباس افرادی که به گلخانه وارد می‌شوند، آلوده نباشد.
از توری‌ها به نحو مقتضی بهره‌گیری شود و کلیه مداخل گلخانه دارای مانع باشند (شکل 3-1).
شرایط محیطی داخل گلخانه به گونه‌ای تنظیم گردد که دما یا رطوبت هوا برای شیوع آفات و عوامل بیماری‌زا مساعد نباشد.
محوطه اطراف گلخانه ضدعفونی گردد تا عوامل بیماری‌زا از جمله نماتدها و آفات همراه با لباس یا کفش افراد به داخل گلخانه راه نیابند.
گیاهان آلوده بلافاصله از گلخانه حذف و معدوم گردند.

3-2. نگهداری و تعمیر سازه و تجهیزات
یکی از وظایف مدیر گلخانه، بازرسی دوره‌ای و اقدام برای نگهداری، تعمیر یا تعویض در سازه، تجهیزات و تأسیسات است (شکل 3-2).
با توجه به محدودیت عمر مفید مواد مصرفی، قطعات و تجهیزات، لازم است جدولی زمانی برای اقدامات ضروری تهیه گردد. زیرا، بهره‌گیری از اشیاء بیش از عمر مفید موجب بروز خسارت یا حتی خطر خواهد شد.
بعنوان مثال، تعویض نایلون پس از پایان عمر مفید (حدود 5 سال) الزامی است. زیرا، احتمال پارگی در سطح آن بالا رفته و در فصول سرد یا بادهای فصلی، پارگی سطح نایلون موجب بروز آسیب به محصول خواهد شد و نفوذ آب باران یا برف، خسارات جبران ناپذیری به تأسیسات وارد خواهد آورد یا موجب بروز خطر بر اثر اتصال برق خواهد شد. البته، در صورت محدودیت شرایط فصلی می‎توان پوشش را ترمیم کرد (شکل 3-2).
علاوه بر احتمال بروز مشکل ناشی از عمر بالای نایلون، کاهش شفافیت پوشش موجب، کاهش عبور نور خورشید، کاهش فتوسنتز و کاهش عملکرد محصول خواهد شد.
از آنجا که سازه، تأسیسات و تجهیزات گلخانه دارای عمر مفید، ملاحظات سرویس، نگهداری و تعمیر هستند. باید توجه ویژه‌ای به عمر مفید مواد مصرفی، مصالح و قطعات داشت تا در روند کار تداخلی ایجاد نگردد.

3-2-1. سرویس‌های روزانه یا دوره‌ای
با توجه به اهمیت آبیاری درست، به موقع و بهینه گیاهان،آبیاری در محیط گلخانه به صورت قطره‌ای انجام می‌گیرد (شکل 3-3). بنابراین، لازم است در ابتدا در انتخاب حجم مخزن، ظرفیت پمپ، فیلتر، ابعاد لوله‌های اصلی، نوع شیرها و اتصالات، مانیفولدها، لوله‌های تیپ، قطره‌چکان‌ها و محل نصب آن‌ها دقت کرد. علاوه بر این، باید پیش از هر نوبت آبیاری یا بطور دوره‌ای (بسته به کیفیت آب) از صحت عملکرد سیستم آبیاری اطمینان حاصل گردد. پر شدن فیلتر با شن، نشست رسوب در جداره قطره‌چکان‌ها، شکستگی یا پارگی در سطح لوله‌ها یا شلنگ‎ها و خرابی پمپ یا شیرها از جمله ایرادهایی هستند که ممکن است در آبیاری گلخانه خلل ایجاد نماید (شکل 3-4).
بازبینی بخاری‌ها، هواکش‌ها، دریچه‌ها، پدهای سلولوزی و نایلون گلخانه بسیار ضروری هستند. خروج گاز مشعل از محفظه بخاری ممکن است باعث افت عملکرد، نابودی محصول یا حتی بروز خطر برای سلامتی کارگران شود. البته، خرابی‌های یا سرویس‌های دوره‌ای قطعات و تأسیسات موجب افزایش عمر مفید آن‌‌ها می‌گردد. نشست رسوب بر سطح پدها نیز از کارایی آن‌ها می‌کاهد که لازم است برای آن چاره‌اندیشی شود. لقی و هرز شدن شاخه و چرخدنده‎های دریچه‌ها نیز از مواردی است که حتماً باید بررسی شود؛ به‌ویژه در فصل سرد یا زمان بروز بادهای تند که دریچه‌ها باید خوب عمل کنند (شکل 3-2).

3-3. تنظیم شرایط محیطی
تنظیم دما و رطوبت محیط برای تولید محصول با کیفیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین، لازم است دمای بخاری، زمان باز یا بسته بودن دریچه‌ها، خاموش یا روشن بودن هواکش‌ها و رطوبت ساز به درستی تنظیم گردد.
برای این‌منظور می‌توان از حسگرهای مختلف بهره گرفت یا بطور دستی شرایط را کنترل کرد. البته، با توجه به احتمال خطای انسان در کنترل گلخانه، سامانه‎های کنترل مختلفی از ساده و ارزان تا پیچیده و گران‌قیمتدر بازار ارائه شده است و لازم است که بر مبنای حساسیت کشت و توجیه اقتصادی نسبت به خریداری سامانه‌های کنترل اقدام کرد. در برخی از سامانه‎های هوشمند، حتی کنترل غلظت کود متناسب با سن گیاه فراهم شده است (شکل 3-5).

3-4. مهارت کار با تجهیزات
از مدیر گلخانه یا کارگران فنی این انتظار می‌رود که دانش فنی کار با تجهیزات را داشته و پیرامون نگهداری و تعمیر جزئی سازه، تأسیسات و تجهیزات اطلاعات کافی داشته باشند. از سویی دیگر، قطعات یدکی پر مصرف مانند پیچ، میخ، میخ پرچ، مفتول و اتصالات مصرفی آبیاری باید همواره در انبار گلخانه موجود باشد. در نزدیکی گلخانه باید کارگاهی را برای نگهداری ابزارهای دستی مانند چکش، انبردستی، پیچ‌گوشتی، انواع آچار، دریل، فرز و … تجهیز کرد تا در صورت نیاز همواره در دسترس باشد.
نکته مهم این که فقط باید افراد مسئول و متبحر اجازه یابند که به سازه، تأسیسات و تجهیزات کار کنند یا مبادرت به نگهداری و سرویس بزنند.

3-5. رعایت اصول ایمنی
احتمال سقوط اشیاء سنگین به‌ویژه در گلخانه‎های قدیمی، افتادن از سازه در زمان تعمیر، لیز خوردن در حین کار در گلخانه، غرق شدن در مخزن آب، مسمومیت با سموم یا انواع کود، بروز خطر ناشی از کار با اسید در حین تنظیم اسیدیته آب، گاز گرفتگی ناشی از نقص در بخار، گزش حشرات یا آسیب ناشی از حیوانات موذی، برق گرفتگی، آتش‌سوزی و سایر موارد خطرساز در گلخانه همواره وجود دارد. بنابراین، مدیر گلخانه باید نسبت به رعایت کلیه جوانب ایمنی و پیشگیری از خطر اقدام نموده و اسباب، ابزارها و تمهیدات مبارزه با خطر را تأمین نماید.

3-6. رعایت بهداشت حرفه‌ای
شستشوی دوره‌ای و تمیز نگه داشتن لباس کار، تخصیص لباس مخصوص سمپاشی، دستکش، کلاه و عینک برای کارهای خاص، بهره‌گیری از لباس‌هایی با رنگ‌های دافع حشرات، رعایت اصول ارگونومی در کار با وسایل، تأمین اتاق استراحت برای کارگران و رعایت مسائل قرنطینه از جمله نکات بهداشتی هستند که باید رعایت شود.

3-7. رعایت مسائل زیست‌محیطی
رعایت زمان، تعداد دفعات و دوزبندی کودها و سم‌های مجاز طبق توصیه‌های خاکشناسی و گیاهپزشکی و پیش‌گیری از تجمع مقدار سموم بیش از مقادیر مجاز از جمله مسائل زیست محیطی هستند که باید مدیر گلخانه مد نظر قرار دهد.
جلوگیری از شیوع علف‌های هرز، آفات و عوامل بیماری‌زا در گلخانه و محیط پیرامون با اعمال قرنطینه صحیح و معدوم کردن گیاهان آلوده در سریع‌ترین زمان ممکن از جمله مسائل زیست‌محیطی هستند که گلخانه‌دار باید رعایت کند.

3-8. تحلیل اقتصادی
پیش از آغاز کشت باید هزینه‌های تولید بطور تفصیلی برآورد گردد. در این تحلیل اقتصادی باید هزینه‌های ثابت شامل استهلاك، سود سرمايه، ماليات، اجاره فضا و بيمه و هزینه‌های جاری شامل نگهداری، تعمیر، انرژی، مواد مصرفی و نیروی انسانی منظور گردد.
علاوه بر مسائل فوق، باید برآوردی از مقدار محصول و قیمت فروش بدست آید تا تخمینی از میزان سودآوری کشت حاصل گردد.
علاوه بر این، باید راهکارهایی برای عرضه مستقیم یا کاهش واسطه‌ها در زنجیره فروش مد نظر مدیر گلخانه باشد تا سود حاصل از فروش به حداکثر برسد.
با توجه به اینکه سودآوری حداکثر با افزایش قیمت فروش و کاهش هزینه‌ها حاصل می‎گردد، لازم است تا گلخانه‌داران از نظرات متخصصین امر استفاده نمایند و برنامه آماده‌سازی بستر، کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت تا مصرف را به نحو احسن مدیریت نمایند.

4. تحلیل سامانه‌های کشاورزی
کشاورزی به مثابه سامانه‌ای است متشکل از محصول (اعم از گیاهی یا جانوری)، منابع تولید (اعم از آب، خاک، بذر، سم، کود، انرژی و …)، محیط و سرمایه که توسط انسان و برای انسان مدیریت می‌شود.
انسان در این سامانه هم تولیدکننده است و هم مصرف‎کننده و البته مدیریت سامانه را نیز بر عهده می‌گیرد تا مطلوب نظر حاصل گردد. البته، همواره محدودیت‌هایی برای کار وجود دارد که اداره روند را از دست مدیر خارج می‌کند و در شرایطی منجر به شکست فعالیت می‌شود.
شناختی صحیح از اجزا و سامانه‌های جزئی تشکیل‌دهنده سامانه کشاورزی به انسان این فرصت را می‌دهد که محصولی سالم، با کیفیت و به مقدار کافی را با بیشترین بهره‌مندی پایدار از منابع تولید، سرمایه و شرایط محیطی تولید کرده و با رعایت ملاحظات بازار با بیشترین سودآوری به فروش برساند. بنابراین، مدیر موفق در فعالیت‌های کشاورزی، علاوه بر درک فنی، شناخت بازار، منابع تولید و محیط، لازم است اشرافی کافی به مدلسازی فرایندها و تحلیل سامانه‌ها داشته باشد.
البته، مدلسازی و تحلیل سامانه امری کاملاً تخصصی است که مدارج عالی دانشگاهی را می‌طلبد. امّا با کمک متخصصین امر، این امکان وجود دارد که مدیر گلخانه، با بهره‌گیری از دانش متخصصین در زمینه مدل‌ها و تحلیل داده‌ها، تصمیماتی ارزشمند در راستای افزایش بهره‌وری و سودآوری تولید اتخاذ نماید.

4-1. مدلسازی
برای تحلیل سامانه¬های کشاورزی، اغلب از مدل¬های ریاضی استفاده می¬شود. توسعه روابط ریاضیاتی از فرآیندهای رشد گیاه زراعی منجر به توسعه انواع مدل رشد گیاه ¬شده است که برای پیش¬بینی واکنش گیاه به محیط کاربرد دارد. این مدل¬ها به طور فزاینده¬ای برای کمک به توسعه کشاورزی به کار می¬روند.
پیشرفت¬های اخیر در زمینه پایش بی¬وقفه و خودکار ویژگی¬های گیاه زراعی (مانند عملکرد، رشد و مصرف آب) فرصتی را به¬دست می¬دهد تا وضعیت رشد گیاه به شرایط محیطی در هر زمان ارتباط داده شود. مدل¬های رشد گیاهی بطور کلی بر دو نوع هستند:

4-1-1. مدل توصیفی (تجربی یا رگرسیونی)
مدل¬های توصیفی رفتار سامانه را به روشی ساده شبیه¬سازی می¬کنند. در این مدل¬ها، از داده¬های آزمایشی برای یافتن یک یا چند معادله ریاضی استفاده می¬شود. این مدل¬ها نیازمند به مقدار زیادی داده هستند و فقط می¬توانند رفتار سامانه را در محدوده داده¬برداری شده توصیف کنند. مدل¬هاي توصیفي تنها تصویري از شرایط حال را ارائه مي¬كنند و پیشگویي یا توصیه نمي¬كنند و اطلاعاتی در اختیار نمی¬گذارند که سازوکار بروز نتیجه را تشریح کند.

4-1-2. مدل توضیحی (ساختارگرا یا فرآیندگرا)
مدل¬های فرآیندگرا سازوکارها و فرآیندهای هدایت کننده رفتار سامانه را بطور کمّی توصیف می¬کنند. به¬منظور ایجاد مدل فرآیندگرا، سامانه تحلیل شده، فرآیندها و سازوکارهای آن به¬طور مجزا کمّی می¬شوند و سپس با تلفیق آن¬ها، مدل سامانه مربوطه ارائه می¬شود. پیش¬بینی و تخمین اثر تنش از ویژگی‌های این مدل¬ها می¬باشد.
یک مدل فرآیند گرای رشد گیاه، متغیرهای سرعت (آهنگ فتوسنتز، آهنگ گسترش مساحت برگ و غیره) و متغیرهای وضعیت (زیست توده گیاه، عملکرد و غیره) را محاسبه می¬کند و فرآیندها به¬صورت تابعی از عوامل محیطی، مانند تابش نور و دمای محیط کمّی می¬شوند. در این روش، می¬توان سرعت رشد را در هر مرحله از نمو گیاه در طول فصل رشد، بر اساس وضعیت گیاه زراعی، خاک و آب و هوا محاسبه کرد (شکل 4-1).

4-2. کاربرد مدلسازی
از مدل¬های رشد گیاه زراعی می¬توان در برآورد عملکرد، برنامه¬ریزی برای کشاورزی، مدیریت مزرعه، اقلیم¬شناسی و هواشناسی کشاورزی بهره گرفت.
البته، درک عوامل مؤثر بر مدل ضروری هستند. در این میان، عوامل آب و هوا تعیین¬کننده رشد بالقوه گیاه هستند؛ به¬طوری¬که انحراف آن¬ها از مقدار مطلوب سبب کاهش عملکرد می¬شود. تابش خورشیدی انرژی را برای فتوسنتز و تعرق گیاه فراهم می¬کند و یکی از عوامل هواشناختی تعیین کننده عملکرد بالقوه می¬باشد. مدل¬های رشد گیاه بطور روزافزونی در تحلیل سامانه¬های کشاورزی به¬کار گرفته می¬شوند و با بهره¬گیری از معادلات ریاضیاتی، واکنش گیاه به عوامل رشد را شبیه¬سازی می¬کنند.

4-3. تحلیل سامانه
برای تحلیل سامانه‎های کشاورزی لازم است ابتدا سامانه و اجزای آن شناسایی، نقش و روابط بین اجزا تجزیه و تحلیل و در نهایت هدف مطلوب آن مشخص شود. سپس، نقاط قوت و ضعف سامانه و فرصت‌ها و تهدیدهای محیط (SWOT) مشخص و استراتژی‎های لازم برای افزایش بهره‎وری آن تدوین می‎گردند.
در تحلیل سامانه حاکم بر گلخانه باید مجموعه‎ای محفوظ از اجزای صلب، مکانیکی، کنترلی، خاک، گیاه، آب، سم، کود و مدیریت را منظور کرد که در محیطی با شرایط جغرافیایی و اقلیمی ویژه قرار گرفته است و در ازای صرف زمان و هزینه محصولی را تولید می‎کند که باید تبدیل به درآمد گردد و منافع انسان را تأمین کند. بنابراین، برای مدیریت گلخانه ملاحظات فنی (عمرانی، کشاورزی، مکانیک، سیالاتی و …)، اقتصادی، مدیریتی، کنترلی، بازاریابی، هواشناسی و … در کنار هم سامانه‎ای را تشکیل می‏دهند یک سبد محصولی خاص را برای مشتری تولید کرده و در ازای هزینه خود، درآمد کسب می‏کند.
بهره‎گیری توأم از روش‎های مدیریتی، تصمیم‏گیری‎های چند معیاری، اصول مهندسی و مدل‎های رشد گیاه، اقلیمی، اقتصادی و ایجاد چیدمانی اصولی از داشته‏ها برای کسب بیشترین سود، کاری است که انتظار می‏رود مدیر گلخانه در صدد آن باشد. لذا، گلخانه‎دار باید تیمی از مشاوران را در کنار خود داشته باشد تا موفقیت در کسب و کار تضمین گردد.

4-3-1. تصمیم‎گیری چند معیاری
با توجه به تنوع اجزای موجود در یک سامانه که با درجات مختلف بر نیل به هدف مؤثر هستند، تصمیم‎گیری نیازمند بهره‎گیری از معیارهای مؤثر با منظور کردن درجه تأثیر هر کدام است که این شیوه تصمیم‎گیری چند معیاری است. از جمله روش‌های تصمیم‏گیری چند معیاری روش تاپسیس است.
این روش یکی از روش‎های تصمیم‎گیری چند معیاری است که نقطه‏ای را مطلوب می‎داند که کمترین فاصله را از نقطه ایده‏آل مثبت و بیشترین فاصله را از نقطه ایده‎آل منفی داشته باشد. تاپسیس یکی از کاراترین روش‏ها در تصمیم‎گیری چند معیاره است که به‏دلیل اینکه وابستگی بین شاخص‏ها را در ارزیابی گزینه ‏ها در نظر می‎گیرد، از قابلیت نسبتا بالایی برخوردار است.
برای کسب اطلاعات بیشتر یا مشاوره می‎توانید با ما در ارتباط باشید.