مکانیزاسیون کشاورزی در مفهوم عامیانه به معنی ماشینی کردن عملیات کشاورزی است که البته در ایران به ماشینی کردن عملیات زراعی بسنده شده است و هنوز بسیار جای کار دارد.
این مفهوم همگام با انقلاب صنعتی و با ورود اولین نمونه‌های تراکتور به مزارع در کشورهای پیشرو شکل گرفت. از جمله اهداف مکانیزاسیون در آن زمان گسترش اراضی کشاورزی، بهره‌برداری از زمین‌های بیشتر در واحد زمان، کاهش سختی کار، بهبود کیفیت کار، افزایش تولید در واحد سطح، کاهش هزینه‌های تولید و افزایش سودآوری بود.
این رویکرد سال‌ها ادامه یافت، اما در همان زمان و به موازات پیشرفت فنی، استانداردسازی و نظارت بر کیفیت ساخت در کشورهای پیشرفته بنیان گذاشته شد و دانشگاه نبراسکا بعنوان نخستین مرکز رسمی مبادرت به آزمون و ارزیابی ماشین‌های کشاورزی ورزید.
بیش از صد سال از استاندارد سازی تراکتور و ماشین‌های کشاورزی می‌گذرد و در این پرونده صد ساله، در کنار طراحی ماشین‌های کشاورزی مباحثی همچون ارگونومی تراکتور و ماشین‌های کشاورزی از مباحث مهم در تأییدیه فنی این ماشین‌ها بوده است. از دیگر مواردی که در طی نیم قرن اخیر به آن توجه ویژه شده است می‌توان به اعمال شاخص‌های زیست‌محیطی و معرفی فناوری‌های دوست‌دار طبیعت از جمله کشاورزی حفاظتی و کشاورزی دقیق اشاره کرد.
ناگفته نماند که همه این پیشرفت‌ها در ایران هم تأثیراتی داشته است. از جمله ورود اولین خط تولید تراکتور در حدود 50 سال پیش، گسترش شرکت‌های سازنده و تأمین کننده تجهیزات و قطعات، ایجاد مرکز آزمون ماشین‌های کشاورزی و ایجاد گرایشهای متنوع از مهندسی ماشین‌های کشاورزی در قالب مهندسی کشاورزی-مکانیزاسیون (با گرایشهای مختلف)، مهندسی ماشین‌های صنایع غذایی و مهندسی مکانیک بیوسیستم (در گرایشهای مختلف) که همه این‌ها نشان‌دهنده درک بیشتر اهمیت این حطیه تخصصی توسط مسئولین ذی‌ربط نسبت به گذشته است.
اما سوال اصلی امروز این است که متولی امر مکانیزاسیون در بخش خصوصی چرا دقیقاً مشخص نیست؟ و وزارت جهاد کشاورزی چرا این متخصصین را در کارسپاری امور مرتبط با مکانیزاسیون به رسمیت نمی‌شناسد؟
چرا شاخص‌های بی‌پایه و غلط هنوز ملاک تصمیم‌گیری‌هاست؟
در بسیاری از مصاحبه‌ها از شاخصی با عنوان “ضریب مکانیزاسیون” سخن به میان می‌آید که اصلاً تعریف فنی ندارد. آن را بر حسب درصد بیان می‌کنند و می‌خواهند آن‌را به بیش از 100 درصد برسانند!
این سخنان غیرکارشناسی امروز جایگاهی ندارد و اگر در راستای اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران واقعا به دنبال توسعه پایدار، تأمین امنیت غذایی و نقش‌آفرینی بیش از پیش کشاورزی در درآمد ملی باشیم، باید کمی تخصصی‌تر با مسائل برخورد کنیم. به ویژه اینکه امروز منابع تولید به شدت محدود شده است و لزوم مدیریت فنی و تخصصی منابع غیر قابل انکار است.
در رابطه با این موضوع مهم حتی سازمان مدیریت هم باید تجدید نظر کند و بحث فنی مهندسی ماشین‌های کشاورزی (در کلیه گرایش‌ها) را از سایه تسلط غیرمشروع دیگر رشته‌ها برهاند و در رتبه‌بندی شرکت‌های ذی‌صلاح اعمال کند.
مکانیزاسیون کشاورزی امروز دیگر به مدیریت صرف ماشین‌های کشاورزی محدود نمی‌شود. بلکه واحدهای بهره‌برداری کشاورزی (اعم از محیط‌های باز (مزرعه، باغ و …) و محیط‌های بسته (گلخانه، دامپروری، مرغداری، آبزی‌پروری، صنایع فرآوری و …) را بصورت سیستم‌هایی متشکل از مؤلفه‌های متعدد (مؤثر و متأثر) در نظر می‌گیرد که بخش تحلیل سیستم و نیازسنجی در حیطه تخصصی مهندسین مکانیزاسیون و بخش تأمین (طراحی، ساخت و توسعه) در حیطه تخصصی مهندسین ماشین‌های صنایع غذایی و مهندسین مکانیک بیوسیستم است.
در کشوری که در تولید علم رکورد دار شده و تولید مقالات متعدد و با کیفیت از متخصصین این گرایشهای فنی و مهندسی کشاورزی در مجلات معتبر جهان به خوبی می‌درخشد، چه اسراری است که مسئولین امر، برای مباحث تخصصی، حتی برای تنظیم متن سخنرانی هم از ایشان کمک نگیرند و با بیان شاخص‌های من‌درآوردی حیثیت بخش فنی و مهندسی کشاورزی را زیر سوال ببرند.
امید است، حداقل در ابراز نظرات تخصصی از این مهندسین کمک گرفته شود.
محمدباقر لک-وبسایت تخصصی مکانیزاسیون کشاورزی
بهمن‌ماه 1395
بدون دیدگاه