متن مصاحبه با جناب آقای دکتر رفیعی (بخش نخست)

در طی چند سال اخیر سوالاتی در مورد دلایل لغو رشته مهندسی مکانیک ماشین‌های کشاورزی و ایجاد مهندسی مکانیک بیوسیستم با خوشه‌های متنوع آن در ذهن بسیاری نقش بسته است. این تغییر سرفصل در رشته مهندسی مکانیک ماشین‌های کشاورزی و تأسیس رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم، مورد نقد بسیاری از طرفدارن و مخالفان قرار گرفته است.
در بین سردمداران این تغییرات، دکتر شاهین رفیعی از استادان جوان و پرکار در زمینه مهندسی مکانیک بیوسیستم هستند که در این تغییرات نقشی کلیدی داشته‌اند. در این مصاحبه بر آن هستیم تا برای بعضی از این سوالات جوابی مکتوب را به منتقدین ارائه دهیم.
همه جواب‌های این مصاحبه لزوماً به منزله تأیید نظرات از طرف ما نیست و مدیریت وبسایت مکانیزاسیون کشاورزی به رسم امانت داری در اشاعه آرای این بزرگواران و رعایت حقوق مادی و معنوی آحاد، با شرط بی‌طرفی مصاحبه‌ها را منتشر می‌کند.
دکتر شاهین رفیعی متولد تیرماه 1352 (تهران)، دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد از دانشگاه تهران و دکتری از دانشگاه تربیت‌مدرس هستند که از سال 1382 به عنوان استاديار دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان تدریس را رسماً آغاز کردند. ایشان سپس از سال 1385 به‌عنوان عضو هیأت علمی تمام وقت دانشگاه تهران فعالیت دانشگاهی خود را ادامه دادند و در سال 1390 به درجه استادی نایل شدند.
بسیاری از پژوهشگران در زمینه‌های مختلف مهندسی بیوسیستم از جمله مهندسی پس از برداشت و مدیریت انرژی کمابیش با نام ایشان آشنا هستند. چرا که، راهنمایی و مشاوره حدود 50 عنوان پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد و بیش از 20 مورد رساله دکتری، انتشار و ارائه بیش از 200 مقاله داخلی و بین‌المللی، تألیف چند جلد کتاب، اجرای ده‌ها طرح ملی و کسب عناوینی همچون “دانشجوی نمونه دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران”، “رتبه اول در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری مکانیک ماشین‌های کشاورزی دانشگاه تهران و تربیت مدرس” و طی مدارج عالی تدریس از استادیاری به دانشیاری و سپس استادی هر یک در مدت چهار، پژوهشگر نمونه دانشگاه تهران در سال 1391، پژوهشگر نمونه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1391 و قرارگیری در زمره یک درصد برتر دانشمندان و نخبگان علمی جهان به سند پایگاه استنادی طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ISI-ESI) بر اساس فعالیت 10 سال اخیر پژوهشگران دانشگاه‌های مختلف همگی دلالت بر این دارد که دکتر شاهین رفیعی یکی از کوشاترین استادان کشور است.
ایشان از سال 1392 بعنوان رئیس انجمن مهندسی ماشین‌های کشاورزی و مکانیزاسیون کشاورزی ایران مشغول به فعالیت هستند. در عین حال که در شورای گسترش وزارت علوم، بعنوان مدیر گروه مهندسی ماشین‌های کشاورزی نقشی کلیدی در تأسیس رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم ایفا کرده‌اند.
در ادامه شاهد بخش نخست از مصاحبه با جناب آقای دکتر رفیعی هستیم:

جناب آقای دکتر رفیعی سلام
از اینکه این فرصت برای ما پیش آمد تا مصاحبه‌ای را با شما ترتیب دهیم بسیار خرسندیم. صحبت خود را با طرح این سوال مطرح می‌کنیم که:
1) ضرورت تغییر رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم را ذکر نمایید.

بسمه تعالی
با عرض سلام و تشکر از اینکه این فرضت ایجاد شد که بتوانم دیدگاهم را بیان کنم از شما تشکر می کنم در پاسخ به سوال بایستی به تغییر و تحولی که در عرصه جهانی در رشته های مرتبط با کشاورزی صورت گرفته نگاهی داشت. رصد رشته‌های کشاورزی کمتر مشاهده می‌شود که دیگر در دانشگاه های پیشرو در عرصه جهانی رشته‌ای با نام ماشین‌های کشاورزی یافت، به جدول زیر توجه فرمایید.
نام گروه‌های فعال در زمینه مهندسی کشاورزی (امریکا و کانادا)

Names of educational departments in the U.S. and Canada:
 Biological and Agricultural Engineering: 9
 Agricultural and Biological Engineering: 8
 Bioresources Engineering: 5
 Agricultural and Biosystems Engineering: 4
 Biosystems and Agricultural Engineering: 4
 Biological Systems Engineering: 4
 Biosystems Engineering: 3
 Biological Engineering: 2
 Biological Resources Engineering: 1
 Bioengineering: 1
 Bioresource and Agricultural Engineering: 1
 Natural Resources Management and Engineering: 1
 Molecular Biosciences and Bioengineering: 1
 Biological and Environmental Engineering: 1
 Food, Agricultural, and Biological Engineering:1

از طرفی با توجه به گسترش زیاد رشته‌ها از یک طرف و کاهش داوطلبان برای کنکور از طرف دیگر ضرورت تغییر و تحول و ارتقاء رشته بسیار احساس می‌شد و این موضوع قبلا در کنفرانس‌های ماشین‌های کشاورزی و مکانیزاسیون ایران که در مشهد برگزار شد مورد نظر سنجی قرار گرفته بود و برآیند نظرات موافق با تغییر رشته بود و لازم بود از فرصت استفاده شود لذا مدیران گروه‌های دارای سابقه در دانشگاه تهران دعوت شده و پس از دو مرحله نشست و همکاری تعدادی از همکاران بزرگوار این امر محقق شد.
البته طبیعی است که هر کاری که انجام می‌شود دارای ضعف‌هایی می‌باشد که بایستی به مرور و فعالیت همکاران در سراسر کشور برطرف شود. نکته مهم آن است که به نظر گرایش‌های ایجاد شده در رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم پتانسیل گروه‌ها را برای توسعه افزایش داده است.
البته لازم است این نکته را عرض کنم که توسعه رشته ها در برنامه‌ریزی جدای از اجرای آن است برای مثال گروه ماشین‌های کشاورزی دانشگاه تهران با توجه به شرایط، بعضی از گرایش‌های مکانیک بیوسیستم را در مقطع ارشد برای ورودی سال 1395 اعلام نموده است و برای رشته مهندسی مکانیزاسیون کشاورزی فقط یک گرایش را در ارشد می پذیرد. لذا به نظر هر گروهی که بخواهد کلیه گرایش‌های رشته مذکور را بگیرد لازم است نسبت به استخدام و ایجاد امکانات فیزیکی و آزمایشگاه اقدام کند در غیر این صورت به اجرای بعضی از گرایش‌های رشته مذکور بسنده نماید.

2) به نظر شما، گستره فعالیت رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم تا چه اندازه است و اینکه نیاز ایران به تخصص‌های ایجاد شده در این رشته آموزشی به چه اندازه است؟ و اینکه سرفصل‌های مهندسی مکانیک ماشین‌های کشاورزی چه محدودیت‌هایی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان و برنامه‌های کلان کشور اعمال می‌کرد؟
گرایش طراحی ماشین‌های کشاورزی، همان پتانسیل رشته مکانیک ماشین‌های کشاورزی را دارد ولیکن گرایش انرژی‌های تجدید پذیر پتانسیل مناسبی برای استخدام در وزارت نیرو و همکاری در انجام پروژه‌های آن وزارتخانه را دارد. به نظر گرایش فناوری پس از برداشت زمینه در کارخانه‌های صنایع غذایی و همکاری با وزارت صنایع را دارد. البته زمان نیاز است که بتوان در عرصه‌های مذکور دانش‌آموختگان توانایی خود را اثبات نمایند.
البته با عنوان رشته جدید برای استخدام در کارخانه‌ها به عنوان مکانیک شانسی بیشتری برای دانش‌آموختگان است رشته قبلی عنوانش رشته مهندسی کشاورزی – مکانیک ماشینهای کشاورزی بود نه مهندسی مکانیک ماشین‌های کشاورزی، لذا عنوان جدید به نظر مناسبت‌تر است.

3) دانش و مهارت مهندسین مکانیک ماشین‌های کشاورزی و بیوسیستم را تا چه اندازه برای شرکت در کارهای اجرایی کشور کافی می‌دانید؟
یک مشکل عمده در کشور است که فقط مربوط به عرصه کشاورزی نیست بلکه همیشه صنعت گران از عدم توانایی اجرایی دانش آموختگان رشته های دیگر گله‌مند می‌باشند که بر می‌گردد به ضرورت تغییر نگاه در حوضه دانشگاه و صنعت، همیشه دانش آموخته دانشگاه برای کسب مهارت‌های لازم در اجرا نیاز به زمان دارند که در عرصه اجرا و صنعت فعالیت نمایند که به اعتماد به نفس مناسبی برسند این امر برای رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم نیز صادق است. البته اینجانب وقتی به بعضی از اساتید در رشته‌های فنی که خودشان در صنعت دستی دارند توجه می‌کنم می بینم که دانشجویانشان هم در صنعت موفق هستند. ولیکن در کل به نظر در عرصه اجرا پتانسیل پذیرش رشته جدید در گام اول بیشتر است و مابقی بر می‌گردد به عملکرد ما.

4) نقاط قوت و ضعف این مهندسین در مقایسه با فارغ‌التحصیلان گرایش‌های دیگر علوم کشاورزی و گرایش‌های مختلف مهندسی مکانیک کجاست؟
به نظرم رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم را نمی‌توان با دیگر رشته‌های کشاورزی مقایسه نمود زیرا از پایه خواستگاهشان متفاوت است. و این رشته را هم نمی‌توان با رشته مکانیک مقایسه نمود زیرا رشته مکانیک در فنی دارای جایگاه ویژه بوده و دارای مقبولیت خوبی در عرصه کشور است و از طرفی بخاطر عدم توسعه بی‌رویه نسبت بعضی از رشته‌های فنی، در حال حاضر رشته مکانیک جایگاه خوبی در دانشکده‌های فنی دارد. رشته مهندسی کشاورزی – مکانیک ماشین‌های کشاورزی فاصله خیلی زیادی با این رشته داشت. این تغییر و تحول این فاصله را کاهش داد و امکان فعالیت با دو وزارتخانه نیرو و صنعت را هموار نموده است.

5) یکی از چشم‌اندازهای تغییر سرفصل نزدیکی به رشته‌های فنی و مهندسی عنوان شده است، آیا این امر ضرورت دارد؟ و اینکه قرابت با مهندسی مکانیک برای فارغ‌التحصیلان مهندسی مکانیک بیوسیستم و منافع کشور چه ارمغانی خواهد داشت؟
به نظر اشکال همیشه در این است که ما تفاوتی بین مکانیزاسیون کشاورزی و مکانیک بیوسیستم قائل نیستیم در حالی که این دو رشته دو وظیفه را به عهده دارند و اگر مکانیک بیوسیستم که وظیفه اش رفع نیاز فنی در بخش کشاورزی را به وظیفه مکانیزاسیون که صنعتی کردن کشاورزی را به عهده دارد خلط نکنیم کاملا می توان به این نتیجه رسید که اگر بخواهیم مکانیک بیوسیستم رشته موافقی باشد باید به فنی نزدیک شود و اگر بخواهیم مکانیزاسیون کشاورزی، رشته موفقی باشد باید به ترکیبی از مهندسی صنایع و کشاورزی نزدیک شود البته این دیدگاه اینجانب است و می تواند قابل نقد باشد ولیکن تغییر رشته‌های با نظر اکثریت انجام شده است و هر تغییر صورتجسله مدیران وقت گروه‌ها را دارد.

6) آیا فعالیت صرفاً صنعتی در زیر مجموعه مهندسی مکانیک که در دانشکده‌های فنی تدریس می‌شود، برای مهندسین مکانیک بیوسیستم که در نگرش فنی در سامانه‌های زیستی می‌توانند بسیار مفید فایده واقع شوند، یک هدف است یا صرفاً چاره؟
به نظر این مورد فقط در ایران نبوده است در کل جهان رغبت دانش آموختگان فنی برای فعالیت در عرصه خودرو و هوا فضا و موارد مشابه بسیار بیشتر از کشاورزی بوده است و به همین دلیل رشته فنی در دانشکده‌های مهندسی کشاورزی به وجود آمده است. برای تصویب رشته مهندسی ماشین‌های صنایع غذایی جلسه‌ای با مدیر گروه مکانیک در شورای عالی برنامه‌ریزی داشتیم و وقتی برنامه رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم و رشته مهندسی ماشین‌های صنایع غذایی را برای ایشان شرح دادم ایشان اول بیان نمود که گروه شما باید بیاید در فنی و سپس پذیرفت که خواستگاه رشته‌های مکانیک رفع مشکل امور فنی در زمینه‌کشاورزی نیست (البته منکر بعضی از فعالیت‌ها در عرصه کشاورزی آنها نیستم) و به همین دلیل ایشان موافق خود را با راه اندازی رشته مذکور در گروه ماشین‌های کشاورزی اعلام نمود.

7) موضوعات پژوهشی دانشگاه‌ها در گروه‌های آموزشی مکانیک ماشین‌های کشاورزی و بیوسیستم چقدر متناسب نیاز کشور است؟ آیا در این رابطه نقشه راهی تدوین و ابلاغ شده است؟
اجازه دهید پاسخ به این سوال را با موضوع کلی‌تری که پاسخ به این سوال است چه عواملی باعث موفقیت رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم در عرصه کشور می‌شود پاسخ دهم:
در این زمینه چند مسئله اساسی را عرض خواهم نمود.
1- تغییر رشته اولین گام برای توسعه و پیشرفت می‌باشد به عبارتی گام اول برای موفقیت داشتن برنامه است ولی موفقیت نیاز به اجرا و پی گیری اجرای برنامه را دارد.
2- به نظرم لازم است اینجانب به عنوان استاد دانشگاه با جدیت خودم را سریعا برای ارایه دورس جدید با کیفیت مناسب آماده کنم. همکار محترمی گله داشت که مثلا درس پدیده انتقال را ما بلد نیستیم درس دهیم و برای ما مشکل ایجاد کرده است در پاسخ باید عرض کنم اولا اگر بلد نیستیم آن گرایش را نگیریم، ثانیاً همه برنامه توسعه که براساس داشته نباید باشد اگر قرار است هر 10 سال برنامه ریزی شود باید بخشی از برنامه براساس داشته‌ها و بخشی که بسیار مهم است براساس توسعه باشد که باید ایجاد کنیم مثلا گرایش طراحی ماشین‌های کشاورزی براساس داشته‌ها و دو گرایش دیگر نیاز به ایجاد توانایی می‌باشد. لذا در صورتی رشته جدید موفق خواهد بود که اساتید در گام اول براساس داشته ها دانشجو در گرایشها بگیرند و سپس با افزایش پتانسیل گروه زمینه را برای جذب دانشجو در دیگر گرایش‌ها مهیا نمایند در غیر این صورت کم لطفی به دانشجویان داشته ایم و به عبارتی سرابی برای دانشجو با عنوان زیبای رشته ایجاد کرده‌ایم ولیکن دانشجو پس از مدتی سرخورده خواهد شد. البته این موضوع ربطی به برنامه ریزی ندارد مشکل از اجرا می باشد.
3- متاسفانه عرصه تحقیق در دانشگاه با آنچه مشکل در صنعت و کشور داریم بسیار متفاوت می‌باشد و این مسئله فقط مربوط به کشاورزی نیست بلکه در اکثر رشته‎های دانشگاه این مشکل مشاهده می‌شود که مشکل چند وجهی است و نمی‌توان صرفا از دانشگاه‌ها گله نمود و باید صادقانه با آن مواجه شد نه شعاری و ابزاری نیاز به تغییر سیاستگذاری کلان کشور دارد که بحثش طولانی است.

ضمن سپاس از جناب آقای دکتر رفیعی، امید است در آینده‌ای نزدیک بخش دوم مصاحبه با ایشان را در اختیار خوانندگان گرامی قرار دهیم.
منبع: وبسایت تخصصی مکانیزاسیون کشاورزی
فایل کامل مصاحبه برای اعضای محترم وبسایت قابل دسترسی می‌باشد.